سيستم عامل چيست؟

يک نرم افزار بسيار مهم سيستمي مي باشد. سيستم عامل پلي است ارتباطي مابين انسان (کاربر) و نرم افزار و سخت افزار ، مي دانيم که کامپيوتر با سيگنالهاي دو دويي (1و0) کار مي کند بنابر اين براي کار با کامپيوتر ما نيازمنديم دستورالعملهاي صادره را به صورت صفر و يک ارسال نماييم اما سيستم عامل به عنوان واسطي عمل مي کند و ديگر نيازي نيست تا دستورات را به صورت صفر و يک صادر کنيم.

راه اندازي سيستم ( Boot or Power Up).

هنگامي که يک کامپيوتر روشن مي شود شروع به چک کردن سخت افزارهايش مي کند. اگر با دقت به مانيتور نگاه کنيم اطلاعاتي روي صفحه نمايش خواهيم ديد که مربوط به اطلاعاتي از جمله مقدار حافظه کارت گرافيکي و نوع آن ، ميزان حافظه Ram و اطلاعاتي راجع به CPU و همچنين اطلاعاتي مربوط به نوع مادر برد و نوع  حافظه BIOS-ROM و... مي باشد. لازم به ذکر است اين اطلاعات و چک کردن سخت افزارهاي کامپيوتر از جانب يک تراشه کوچک که در کامپيوتر به نام  BIOS-ROM صادر مي شود معمولا به اين تست POST  مي گويند . بعد از اتمام عمل چک قطعات سخت افزاري درصورت سالم بودن قطعات اصلي سيستم عامل به حافظه موقت ( از حافظه دائم ) بار گذاري مي شود و تمامي قدرت و عملکرد کامپيوتر تحت اختيار سيستم عامل قرار مي گيرد هر نرم افزاري و هر عملي تحت سيستم عامل انجام يا اجرا مي گردد.

انواع سيستم عامل:

سيستم عامل ها را کلا به دو دسته تقسيم بندي مي کنند

1-1) سيستم عاملهاي متني( Command Line ):

سيستم عامل هايي هستند که تمامي دستورات به صورت تايپي

( خط دستور ) اعمال مي شود.  مانند سيستم عامل Dos.

1-2) سيستم عاملهای گرافیکی:

سيستم عامل هايي هستند که اجراي اغلب دستورات و دسترسي به منابع به شکل گرافيکي ممکن مي شود.

از انواع سيستم عاملهاي گرافيکي مي توان به سيستم عامل ويندوز محصول شرکت مايکروسافت (Microsoft)اشاره کرد. اين سيستم عامل که سيستم عامل محبوب کاربران است تقريبا فراگير شده است و به اکثر کامپيوترها (ابرکامپيوترها - ميني کامپيوتر - ريز کامپيوتر) نفوذ پيدا کرده است.   درعين محبوبيت اين  سيستم عامل ، کار با آن بسيار ساده مي باشد. ما در اين دوره با اين سيستم عامل آشنا مي شويم لازم به توضيح است که اين سيستم عامل داراي نسخه هايي (Version)مختلف است  سعي مي شود که به بررسي همه نسخه ها پرداخته شود .

واژه هاي مهم در سيستم عامل                 

کليک کردن (Click) : فشردن دکمه سمت چپ ماوس براي لحظه اي کوتاه

دابل کليک کردن ( Double-Click ) : دوبار فشردن دکمه سمت چپ ماوس به سرعت = انجام دوبار متوالي و بدون مکث کليک

چپ کليک کردن ( Left-Click ) : فشردن دکمه سمت چپ ماوس براي لحظه اي کوتاه

راست کليک کردن ( Right-Click ): فشردن دکمه سمت راست ماوس براي لحظه اي کوتاه

کشيدن و رها کردن (Drag & Drop ) : فشردن (بدون رهاکردن ) کليد سمت چپ ماوس سپس حرکت دادن ماوس و در آخر رها کردن کليد سمت چپ ماوس.

آغاز کار با سيستم عامل Windows

هنگامي که سيستم عامل  Windows به حافظه بار گذاري شد صفحه آغازين ويندوز نمايان مي شود به اين صفحه صفحه Login  مي گويند در اين صفحه  گزينه هاي زير نمايان مي شود لازم به ذکر است ممکن است که همه اين گزينه ها يا تعدادي از اين گزينه ها نمايان نشود صفحه Login براي هر کدام از نسخه هاي سيستم عامل ويندوز به شرح زير نمايان مي گردد.

در سيستم عامل Windows 98:

حالت اول: ممکن است اصلا صفحه Login نمايان نشود  

  حالت دوم: ممکن است صفحه Login با دو عضوUsername  وPassword   به شکل زير نمايان شود اين صفحه ، صفحه Login  خود ويندوز است که بدون حضور در شبکه مي باشد در اين حالت هر کاربر مي تواند بطور مستقل به  Profile خود دسترسي پيداکند.  (شکل زير)

حالت سوم: ممکن است صفحه Login  با دو عضو Username وPassword به شکل زير نمايان شود اين صفحه صفحه Login  ويندوز با حضور در شبکه است براي کامپيوترهايي که به صورت  Workgroup  کار مي کند و نياز به سرور و حوزه کاري نمي باشد.(شکل مانند حالت چهارم ولي بدون نمايش Domain)

حالت چهارم: ممکن است صفحه Login با سه عضو Username وPassword Domain  به شکل زير نمايان شود اين صفحه Login ويندوز با حضور در شبکه است در اين حالت  Domain موجود است و براي کامپيوترهايي که در شبکه Server base است کار کند.(شکل زير)

در سيستم عامل Windows2000               

ممکن است صفحه Login به دو شکل نمايان شود.

شکل اول: هنگام بالا آمدن ويندوز صفحه Login   مستقيما به شکل هاي زير نمايان مي شود .

   شکل دوم: قبل از نمايان شدن صفحه Login  صفحه زير نمايان شود که از کاربر بخواهد جهت نمايان شدن صفحه  Login سه کليدCtrl+Alt+Delete  را فشار دهد( Xp-2000 )                

حالت اول: ممکن است صفحه  Login با دو عضو PasswordوUsername  به شکل زير نمايان شود اين صفحه مربوط به  Login  خود ويندوز بدون حضور در شبکه است در اين حالت هر کاربر
 مي تواند به طور مستقل به Profile  خود دسترسي پيدا کند (شکل زير)

حالت دوم:

ممکن است صفحه Login  با دو عضو Username وPassword  به شکل زير نمايان شود اين صفحه ، صفحه Login  ويندوز با حضور در شبکه است در اين حالت Domain ( حوزه کاري ) موجود است و براي کامپيوترهايي  که به صورت  Workgroup  کار مي کند. (شکل زير)

تبصره: تفاوت مابين Windows98  (  Xp-2000 ) در اين است که در Windows98فقط به يک Domain  مي توان Login  کرد اما در Xp;2000   به چند Domain  مي توان Login  کرد .    

در سيستم عامل Windows xp  صفحات  Login مانند 2000  مي باشد اما تنها يک نمايش  Login در Windows xp  وجود دارد که در هيچ کدام نيست آنهم اينست که ليست کاربران به صورت گرافيکي به شکل زير نمايان مي شود لازم به ذکر است براي  Login هر يک از اين کاربران کافيست روي  اين کاربر کليک کرد. حال کاربر به هر طريق مي تواند از راههاي بالا  Login کند  و  وارد صفحه اول ويندوز گردد.   

صفحه اول ويندوز صفحه محيط کار ويندوز(Desktop) مي گويند.

ميز کار کامپيوتر يا صفحه Desk top:

صفحه ميز کار در ويندوز 95  و 98 و 2000 شبيه شکل و در xp شبيه شکل زير مي باشد.

يک نوار افقي که در پايين محيط کاري ويندوز قرار دارد و بر روي آن دکمه Start بعلاوه نام  برنامه هاي کاربردي اجرا شده را نيز نشان مي دهد به اين نوار  ،نوار وظيفه مي گوييم.

دکمه Start  يا شروع

يک کليد بر روي نوار وظيفه وجود دارد که هنگام فعال کردن گزينه هايي از جمله در حقيقت با فشردن اين کليد منوي شروع که شامل زير گروه هاي متعددي از برنامه ها از جمله Programs و... مي باشد . اگر در روي دکمه شروع راست کليک کنيم يک منو نمايان مي شود که در اين منو مواردي از جمله گزينه هاي زير نمايان مي شود که با توجه به نرم افزار هاي کاربردي نصب شده متفاوت خواهد بود.

OPEN :

 محتويات منوي شروع را نشان مي دهد. که در آن مي توان فولدر ها و آيکن ها را ديده و اعمال مديريتي بر روي آنها انجام داد.

Windows Explorer :

برنامه Windows Explorer را اجرا مي کند اين محيط يک نماي درختي از محتويات سيستم را نمايش مي دهد و امکان انجام عمليات مربوط به هر يک را فراهم مي سازد

Find :

باعث مي گردد پنجره مربوط به محيط جستجوي ويندوز نمايان شود در اين محيط مي توان تمامي فايلها و محتويات و فولدر ها  را جستجو کرد روش انجام اين کار بعدا" توضيح داده خواهد شد.

گزينه هاي منوي شروع

برنامه ها (  PROGRAMS) :

از اين زير منو مي توان به تمام برنامه هاي موجود در کامپيوتر با به تمام برنامه هاي نصب شده دسترسي پيدا کرد. لازم به ذکر است هر نرم افزاري که بر روي  کامپيوتر نصب مي شود يک ميانبري  به يک يا تعدادي از فايلهاي نرم افزار نصب شده در اين قسمت ايجاد مي شود که اين ميان بر اجراي برنامه نصب شده را آسان مي کند.

اسناد ( Document ) :

در اين قسمت ليستي از آخرين 15 سندي که مستقيما در محيط ميز کار ويندوز باز گرديده است مشاهده خواهد شد و به سهولت قابل دسترسي خواهد بود. براي باز کردن هر يک از اين اسناد کافيست روي آن کليک نماييم. لازم به ذکر است فايلهايي که با روشهايي مانند استفاده از گزينه Open در منوي File برنامه ها باز مي شوند در اين ليست ديده نمي شوند .

تنظيمات ( Setting )

با انتخاب اين گزينه امکان دسترسي مستقيم به قسمتهاي Control Panel و Printers  فراهم مي شود. از آنجايي که اين گزينه امکان دستيابي   به تنظيمات هسته سيستم عامل ايجاد مي کند و در مواقعي که برنامه اي در پيش زمينه سيستم عامل در حال اجراست. در صورت نياز خواسته شود تغييراتي سريع ايجاد شود بسيار مفيد خواهد بود.

جستجو ( Search ) :

امکان جستجوي فايل را بر حسب متن فراهم مي آورد .( توضيح در قسمتهاي بعد)

راهنما ( Help ) :

امکان ياد گيري بيشتر در رابطه با کار ويندوز را به شما مي دهد.

اجرا (  Run) :

در اين قسمت يک کادر محاوره اي در اختيار کاربر قرار مي گيرد تا نام و مکان فايلي را که مي خواهيم اجرا شود در آن تايپ کنيم اگر در مورد نام و يا آدرس آن مطمئن نيستيم مي توانيم از طريق دکمه Brows به آدرس فايل مورد نظر دسترسي پيدا کنيم. لازم به توضيح است براي اجراي دستورات تايپي نيز ميتوانيم از اين کادر محاوره اي استفاده نماييم.

خاموش کردن کامپيوتر:

توصيه: کامپيوتر را يکباره از برق نکشيد. چون احتمال دارد علاوه بر آسيب به نرم افزار کامپيوتر به سخت افزار آن نيز لطمه وارد سازد.

روش خاموش کردن کامپيوتر:

1)     روي دکمه  Start کليک مي کنيم.

2)     روي گزينهTurn off يا      Shut downکليک مي کنيم.

3)     در پنجره ظاهر شده گزينه  Shut down  انتخاب مي کنيم.

در اين حالت ممکن است کامپيوتر به صورت کامل خاموش شود ولي گاهي ممکن است کامپيوتر به جاي خاموش شدن  پيغام Safe to turn off your computer نمايان شود. که در اين حالت مي توان کامپيوتر را به صورت سخت افزاري خاموش کرد.(از برق کشيد يا کليد  On/Offرا از روي کيس زد)

توضيحات پنجره ( Turn off ) :

1) گزينه Log off :

با انتخاب اين گزينه کامپيوتر را  به حالت قبل از Login  کردن مي برد(حالت  Login) در اين حالت کاربري که با کامپيوتر کار مي کرد از پروفايلش يا از حالت شبکه خارج مي شود و به کاربر ديگر امکان استفاده از کامپيوتر را مي دهد و به طور کلي کاربر جاري با ويندوز قطع ارتباط مي کند.

2) گزينه  Restart :

انتخاب اين گزينه باعث مي شود که کامپيوتر به طور اتوماتيک روشن و خاموش گردد. از اين حالت هنگامي که کار کامپيوتر مختل گرديده يا حافظه Ram  کامپيوتر پر شده  يا سخت افزاري را به کامپيوتر معرفي مي کنيم انجام مي دهيم. بعد از اتمام تعريف سخت افزار يا بعد از نصب بعضي از برنامه ها استفاده از اين گزينه توصيه مي شود.

3) گزينه Stand by

انتخاب اين گزينه باعث مي شود که کامپيوتر در حالت انتظار قرار گيرد. هنگامي که نمي خواهيم  کامپيوتر را خاموش کنيم ولي با کامپيوتر کار نداريم و نمي خواهيم با کامپيوتر در حالت زيادي کار کنيم کامپيوتر را به اين حالت مي بريم استفاده از اين  حالت باعث مي شود در مصرف بر ق صرفه جويي شود و در ضمن قطعات سخت افزاري مکانيکي در حالت وقفه قرار گيرد و باعث مي شود که عمر کامپيوتر زياد شود براي خارج کردن کامپيوتر از اين حالت حرکت دادن ماوس و يا فشردن کليدي از صفحه کليد کامپيوتر را از اين حالت خارج مي کند.

4)     حالت Hibernate

زماني كه سيستم را خاموش مي كنيد و يا به هر دليلي ميخواهيد از ويندوز خارج شويدحتما از شما درباره ذخيره برنامه ها سؤال مي شود. نكته جالب توجه در ويندوز XP خروج از آن بدون ذخيره اطلاعات است.در اين صورت شما مي توانيد برنامه ها را در هر حالتي كه هستند رها كرده و از ويندوز خارج شويد.مجدد كه وارد محيط ويندوز مي شويد مي بينيد كه هيچ چيز دست نخورده و برنامه ها به همان شكل باقي مانده اند حالا شما مي توانيد به كارتان ادامه دهيد!!! ( حتي پنجره ها باز مانده اند ) اين حالت را اصطلاحا HIBERNATE ميگويند. براي فعال كردن آن از منوي استارت به كنترل پنل رفته و Power Options را باز كنيد سپس در سربرگ Hibernate گزينه Enable Hibernation را فعال كنيد و تنظيمات را تاييد كنيد. حال منوي استارت را باز كرده و turn of computer را انتخاب كنيد. در صفحه باز شده دكمه shift را بزنيد.
مي بينيد كه گزينه standby به hibernate تغيير پيدا مي كند. براي بردن كامپيوتر به اين حالت دكمه shift را نگه داشته و روي hibernate كليك كنيد.

چگونگي انتخاب آيتم يا آيتم ها در ويندوز

براي انتخاب يک آيتم کافيست بر روي آن آيتم کليک نماييم.

براي انتخاب دسته اي از آيتم ها دو حالت وجود دارد .

1)   حالت اول : ممکن است دسته گروهي آيتم ها به صورت مرتب در کنار هم يا در زير هم قرار داشته باشند براي انتخاب اين دسته کافيست بر روي آيتم ابتدايي و يا انتهايي کليک کنيم و سپس کليد Shift را نگه داشته و بر روي آيتم ابتدايي و يا انتهايي کليک کنيم .

2)   حالت دوم : ممکن است که آيتم هاي مورد نظر به صورت مرتب در کنار هم قرار نگيرند در اين حالت کافيست که بعد از انتخاب اولين آيتم کليد Ctrl را نگه داشته و بر روي آيتم هاي بعدي کليک کنيم.

بررسي پنجره ها در ويندوز

بعد از باز کردن پنجره اي شکلي مانند شکل زير نمايان مي شود

در اين شکل نوار فوقاني را نوار عنوان مي گوييم در اين نوار در قسمت راست نوار عنوان يک پنجره سه کليد با عنوان کليدهاي کنترلي نمايان                   مي باشد.

دکمه Close(شکل)   

با کليک کردن روي اين دکمه برنامه کاربردي يا پنجره باز شده بسته خواهد شد.

دکمه Restore   و Maximize   

دکمه اي در کنار دکمه Close  مي باشد که باعث مي شود اندازه محدوده پنجره يا برنامه کاربردي باز شده به حالت نهايت بزرگي يا به حالت اوليه برگردد.

دکمهMinimize  

در کنار دکمه Restore (Maximize) دکمه اي است که باعث مي شود پنجره به کوچکترين حالت ممکن برسد(يا به اصطلاح به نوار وظيفه منتقل گردد)

در پنجره باز شده در کنار نام پنجره اگر کليک کنيم اين سه کليد در منوي باز شده نمايان مي شود و اعمال کليدهاي ذکر شده را مي توان از روي اين نوار باز شده اجرا کرد.

در ضمن براي به حداکثر رساني يک پنجره مي توان با دابل کليک کردن روي نوار عنوان پنجره اين عمل را انجام داد.

براي حرکت دادن  پنجره باز شده عمل Drag & Drop روي نوار عنوان مي توان پنجره را به جاي دلخواه تغيير موضع داد.

توضيح) پنجره اي را مي توان حرکت داد که در حالت Maximize قرار نگرفته باشد.

نوار منو ( Menu Bar ) :

در نوار منو گزينه هاي File , Edit , View ,… وجود دارد که اگر بر روي هر کدام از اين گزينه ها کليک کنيم کادر محاوره اي مربوطه به هر کدام از اين گزينه ها نمايان خواهد شد.

نوار ابزار ( Tools Bar ) :

نواري که شکلهاي زير در آن نمايان هست نوار ابزار مي گوييم

نوار وضعيت ( Status Bar ) :

انتهايي ترين نوار در يک پنجره هست که وضعيت جاري پنجره باز شده يا آيتم انتخاب شده در آن نمايان مي باشد.

تغيير اندازه يک پنجره ( Resize  ) :

براي تغيير عرض يک پنجره ماوس را به لبه چپ يا راست پنجره حرکت دهيد تا شکل ماوس از حالت فلش به يک حالت فلش دوسر تغيير شکل دهد در اين حالت با عمل Drag & Drop مي توان سايز يک پنجره را تغيير داد. لازم به ذکر است پنجره اي را مي توان تغيير سايز داد که آن پنجره در حالت Maximize  نباشد.

کادر هاي POP-UP:

اين کادر ها گه در شکل زير نمايان هست کادر هايي هستن گه با فعال کردن اين کادر صفحه مربوطه باز مي شود( توسط کليک کردن روي  فلش رو به پايين سمت چپ يا راست ) .

مرور کردن يک پنجره :

در بعضي مواقع ممکن است يک پنجره براي نمايش تمامي محتويات آن به اندازه کافي بزرگ نباشد در چنين مواردي نوار مرور گر در سمت راست يا پايين پنجره ظاهر مي شود. که براي ديدن قسمتهاي متفاوت پنجره :

موقعيت جعبه مرورگر نسبت به نوار مرورگر نشان دهنده اين است که کدام ناحيه از پنجره در معرض ديد شما قرار دارد. به عنوان مثال وقتي که جعبه مرورگر در وسط نوار مرورگر باشد محتويات نيمه مياني پنجره نمايش داده مي شود.

اندازه جعبه مرورگر نشان دهنده آن است که چه مقدار از محتويات از پنجره را در يک زمان مي توانيم ببينيم.به عنوان مثال اگر جعبه مرورگر به اندازه نصف طول نوار مرورگر مي باشد شما نصف محتويات پنجره رامي بينيد.

Task manager :

در بعضي موارد ممکن است کامپيوتر هنگ يا قفل نمايد يا عملکرد کامپيوتر در لحظه از زمان بسيار کند شود اين حالت معمولا زماني پيش مي آيد که برنامه اي در هنگام اجرا شدن از کار بيافتد و عملا حافظه را اشغال و عمل پردازش را مختل کند و از خود هيچ عکس العملي نشان ندهد(non respond). اين گونه برنامه هاي معمولا به ماوس  و صفحه کليد واکنشي نشان نمي دهد و حتي ممکن است ماوس و صفحه کليد نيز از کار بيافتد و نمي توان اين برنامه ها را به صورت عادي خاموش کرد. براي حل اين مشکل يا بطور کل براي پايان دادن اين برنامه ها بايد پنجره Task manager را فعال کرد .

فعال کردن اين پنجره به دو روش ممکن مي باشد که روش دوم روش پيشنهادي مي باشد.

روش اول : بر روي نوار وظيفه راست کليک کرده و در منوي باز شده گزينه Task manager را انتخاب مي کنيم.

روش دوم : از صفحه کليد کليدهاي Ctrl +Alt را  همزمان فشار داده و در اين حالت کليد Delete را فشار مي دهيم در اين حالت ممکن است که صفحه Task manager نمايان شود يا کادر محاوره ايي به شکل زير نمايان شود.

در اين حالت در کادر محاوره اي نمايان شده بر روي گزينه Task manager کليک کرده تا صفحه Task manager ظاهر شود.

بعد از نمايان شدن اين پنجره روي برنامه اي که مقابل عنوان آن (Non respond) مشاهده مي شود (برنامه هايي که بدون مشکل کار مي کنند مقابل آنها Running نمايان هست ) انتخاب کرده سپس از کليدهاي پايين برگه گزينه End task را (  End Process) انتخاب مي کنيم بعضي از برنامه ها ممکن است براي نخستين بار به اين عمل هيچ واکنشي انجام ندهد اما اين عمل را تا زماني که اين برنامه از ليست برنامه هاي در حال اجرا خارج نشده تکرار مي کنيم. معمولا نام برنامه در برگه Applications نمايان شود ولي گاهي هم در برگه Processes نمايان شود(نام فايلي که حافظه کامپيوتر را جهت پردازش اشغال کرده) . اما در کل براي پايان دادن اين برنامه (حتي برنامه هايي که هيچ مشکلي ندارند) کافيست براي اتمام اين برنامه يا هر برنامه ديگر کليد (End task) استفاده کنيم. لازم به ذکر است در اين محيط تمام برنامه هايي که اجرا شده و حافظه را اشغال کرده اند ليست شده است .

فولدر ( Folder ) :

اطلاعات در کامپيوتر به صورت فايل ذخيره مي شود براي مرتب سازي فايلها ما از آيتمي به نام فولدر استفاده مي نماييم در عمل فولدر محلي است براي نگهداري فايلهاي موجود.